Kamu Denetçiliği Kurumu’ndan başörtüsü kararı / Headscarf Decision from Turkish Ombudsman’s Office
21.08.2013, Radikal
Summary in English below.
Kamu Denetçiliği Kurumu, başörtüsüyle görev yaptığı için ikaz alan devlet memurunun şikayetini kabul ederek, memurun başörtüsüyle görev yapmasının sağlanması yönünde tavsiye kararı aldı.
Kurum, başörtüsü yasağının, insan haklarına, eşitlik ilkesine, din ve vicdan hürriyetine, çalışma ve sözleşme hürriyetine, adalet anlayışına, hukuka ve hakkaniyete, iyi yönetim ilkelerine ve aynı zamanda Anayasa’ya ve uluslararası sözleşmelere aykırılık teşkil ettiğini belirterek, başörtüsü yasağının kaldırılması ve insanların serbestçe kamu kurum ve kuruluşlarında çalışmalarının olanaklı kılınması için Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetlerine Dair Yönetmelik’teki “görev mahallinde baş daima açık” ibaresinin metinden çıkarılması konusunda Başbakanlığa tavsiyede bulunulmasına karar verdi.
Şikayet sahibi başörtülü kadın memur, mesai saatlerinde kılık kıyafet yönetmeliğine uygun hareket etmediği gerekçesiyle çalıştığı kurum tarafından yazıyla ikaz edildi. Bunun üzerine kadın çalışan, görevini başörtülü yapmasının anayasal hakkı olduğunu gerekçesiyle, “idarenin aldığı tasarrufun yanlışlığının tespiti, idarenin bu konuda bilgilendirilmesi, hukuksuz kararından vazgeçmesinin sağlanması” istemiyle Kamu Denetçiliği Kurumuna başvurdu.
…
Kararda, şikayete konu ikaz yazısının dayanağının, Bakanlar Kurulunca kararlaştırılıp 25 Ekim 1982 tarihli Resmi Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 5. maddesi olduğu belirtildi. Yönetmeliğin bu hükmünde, kadın memurların kılık kıyafetlerinin nasıl olması gerektiğinin ayrıntılı şekilde belirlendiği ve kadın memurların görev mahallinde başının daima açık olacağının hüküm altına alındığı kaydedildi.
Devlet Memurları Kanunu’nda, devlet memurlarının, kanun, tüzük ve yönetmeliklerin öngördüğü kılık ve kıyafet kurallarına uymak mecburiyetinde olduklarının belirtildiği ifade edilen kararda, devlet memurları için disiplin cezasına konu olacak hallerin de bu kanunda sıralandığı hatırlatıldı.
“Din ve inanç hürriyetini kısıtlama anlamına gelebilecek bir hüküm yok”
Anayasa ile Devlet Memurları Kanunu’nda din ve inanç hürriyetini kısıtlama anlamına gelebilecek herhangi bir hükme yer verilmediği belirtilen tavsiye kararında, şunlar kaydedildi:
“Kamu hizmetlerinde çalışanlara din ve inanç hürriyeti konusunda getirilecek bir sınırlamanın bu madde hükümlerine ve temel kanunun ruhuna aykırı olmaması gerekir. Çalışan bir kadının başını örtmesi, kendi gibi düşünmeyen insanların haklarına herhangi bir tecavüz olarak düşünülemeyeceği gibi bu durum kamu ve çalışma düzenini bozucu hareket olarak da algılanmamalıdır. Zira kişinin başının açık yada kapalı olmasının çalışma verimliliği üzerinde herhangi bir olumsuz etkisi olduğu düşünülemez. Aksine mevcut yasak, nüfusun çalışma niyetinde olan eğitimli, dinamik, üretken ve nitelikli bir kısmının üretim potansiyeli dışında tutularak katma değer üretmesini engellenmek suretiyle toplumun gelişmiş toplumlar seviyesine ulaşmasında değerlendirilememiş ve atıl bırakılmış olmaktadır ki bu durum ülkeye yapılan en büyük kötülüktür. Kaldı ki ülkemizde başkalarının hak ve özgürlüklerini koruma amacını meşru gösterebilecek, din ve inanç hürriyetini kısıtlamayı haklı çıkarabilecek hiçbir veri ve olaya rastlanmamıştır. Bu nedenle yapılacak kısıtlamalar, varsayımlara dayanan muhtemel bir tehlike için temel bir hak olan din ve inanç özgürlüğünün tamamen kullanılmaz hale gelmesine izin vermek demek olacaktır. Halbuki demokratik ve çoğulcu bir toplumda temel hak ve özgürlükler korkulara dayalı varsayımlarla kısıtlanamamalıdır.”
Uluslararası sözleşme hükümleri
Kararda, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü, çalışma hakkı ve eşitliğe ilişkin Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin de taraf olduğu uluslararası sözleşme ve bildirilerde yer alan hüküm ve ifadelere yer verildi.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) Leyla Şahin/Türkiye kararına da atıf yapılan kararda, AİHM’in bu kararla başörtüsü yasağının devletin, bireyin dinini açıklama özgürlüğü üzerinde uyguladığı bir kısıtlama olduğunu kabul ettiği, din ve inanç özgürlüğünün ne kadar önemli, vazgeçilemeyecek bir özgürlük olduğuna doğrudan vurgu yaptığı belirtildi.
İngiltere’deki havayolu şirketinin kıyafetlerde dini sembollerin kullanılmasıyla ilgili davada AİHM 4. Dairesinin Eweida ve Diğerleri/Birleşik Krallık davasına ilişkin hükmüne de yer verilen kararda, İsviçre’de Yüksek Temyiz Mahkemesinin, Bürglen kasabasındaki bir liseye başörtülü alınmayan bir öğrencinin ailesinin açtığı davada, lise ve dengi okullarda uygulanan başörtüsü yasağının hiçbir nedene dayanmadığına ve uygulanamayacağına hükmettiği kaydedildi.
Türkiye’de kadınların başörtülü olarak kamu kurumlarında çalışmalarını kısıtlayan tek düzenlemenin, Kılık Kıyafet Yönetmeliğinin 5. maddesindeki hüküm olduğu vurgulanan kararda, “Kadınların başörtüyle öğretim kurumlarına girmelerini ve kamu kurumlarında çalışmalarını yasaklayan yasal bir mevzuat olduğu yönünde bir kısım kamuoyunda var olan yaygın ön kabulde, Anayasa Mahkemesinin verdiği kararların etkisi olduğu düşünülmektedir” ifadesi kullanıldı.
Kararda, Danıştay 8. Dairesinin avukatların başörtüsüyle duruşmalara girmesine olanak tanıyan , Danıştay 12. Dairesinin de başörtülü öğretmene verilen cezanın iptaline ilişkin kararlarına da yer verildi.
…
İnsanlar arasında inanç ve düşünce farkı olmasının normal karşılanması gerektiği, toplumu oluşturan herkesin aynı görüş, düşünce, inanç, din, dil ve kültürde olmasının beklenemeyeceği vurgulanan kararda, şu görüşlere yer verildi:
“Türkiye’de farklı düşünen kadınların da farklı kıyafet biçimini tercih eden kadınların da aynı aile içinde bile var olduğu gerçeği, söz konusu yasağın toplum nazarında yerinin olmadığını, sosyal hayatın tüm alanlarında bireylerin bir arada sorunsuz yaşayabildiğini göstermektedir. Öte yandan söz konusu yönetmelik hükümleri memurun dış görünüşüyle ilgili ayrıntı sayılabilecek, günümüz sosyal hayatında ve demokratik, insan haklarına saygılı ve birey özgürlüğünün ön planda olduğu bir ülke olan Türkiye’de yeri olmayan hükümler içermektedir. Yönetmelik hükümleri hem kadın memurlar hem de erkek memurlar için ayrıntılı hükümler içermesine rağmen bu hükümlerin tamamına yakın bir kısmının uygulanmadığı görülmektedir. Buna rağmen yönetmeliğin sadece başörtüsüyle çalışılmasını yasaklayan hükmünün uygulanıyor olması, başlı başına bir ayrımcılık göstergesi olup, hakkaniyetle bağdaşmamaktadır. Kaldı ki söz konusu yönetmelik, 1980 darbesi akabinde ve darbe hükümeti tarafından çıkartılmış olup, darbe döneminin izlerini taşımaktadır. Totaliter ve tek tip insan yetiştirme zihniyetinin bir tezahürüdür.”
“Meşru hiçbir dayanağı yok”
Başörtülü çalışmanın engellenmesinin, kişinin din ve vicdan hürriyeti, çalışma ve sözleşme hürriyeti ve eğitim ve öğrenim hakkının sınırlandırılması şeklinde değerlendirilmesi gerektiği vurgulanan kararda, şunlar kaydedildi:
“Şikayet konusu işlemin dayanağı yönetmeliğin ilgili hükmünün, hiyerarşik üst hukuk normlarından Anayasa’ya ve tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelere aykırı bir hüküm oluşturduğu, demokrasisini geliştirmeye çalışan ve Avrupa Birliği üye ülkeleri vatandaşlarının sahip olduğu temel hak ve özgürlük standartlarını kendi vatandaşına uygulamayı arzulayan devletimizin hedefleriyle uyuşmadığı, ileri demokrasi standartları ile insan haklarına dayalı adalet anlayışıyla bağdaşmadığı, din ve vicdan hürriyeti, çalışma ve sözleşme hürriyeti ve eğitim ve öğrenim hakkını açıkça kısıtladığı, iyi yönetim ilkelerini ihlal ettiği, meşru hiçbir dayanağı bulunmadığı ve dolaylı olarak toplumda cinsiyet ayrımcılığına sebep olduğu değerlendirilmektedir.”
Habere ulaşmak için tıklayınız.
Summary
The Turkish Ombudsman’s Office gave an advisory opinion on the complaint filed by a female public servant who wore the headscarf at work. The complaint was based on the warning she had received from her superiors for not conforming to the Dress Code Regulation during work hours. The Ombudsman’s opinion finds the headscarf ban incompatible with human rights, the principle of equality, freedom of religion or belief, law and justice, principles of good governance, as well as the Turkish Constitution and international treaties. In addition, it recommends the removal of the phrase “always bare headed in the work place” from the Regulation on the Dress Code for Public Servants in order to enable individuals to wear the headscarf freely at public work places.
_______________________________________________________________________________________________________________________________