Türkiye’deki farklı inanç gruplarına yönelik reformlar

Türkiye, farklı inanç gruplarının dini özgürlük ve toplumsal yaşama dair taleplerine demokratikleşme reformlarıyla yanıt veriyor. Bu kapsamda vakıf arazilerinin iade süreci devam ediyor. Bugüne kadar 1014 adet vakıf arazisi cemaatlere iade edilirken; 30 Eylül 2013’te açıklanan Demokratikleşme Paketi kapsamında, Mor Gabriel Vakfına ait 244 dönümlük arazi Süryani cemaatine iade edildi. Bununla tarihin en büyük iadesi gerçekleştirildi. Öte yandan, farklı inanç gruplarına mensup cemaatler tarafından kullanılan ibadethanelerin restorasyonu işlemlerine hız verildi. Öte yandan, Trabzon Sümela Manastırı ile Van Akdamar Kilisesi uzun yıllar sonra ayine açıldı.

Türkiye’de hâlihazırda 165 cemaat vakfı faaliyetlerini aktif olarak sürdürüyor. Bu vakıfların; 76’sı Rum, 53’ü Ermeni, 19’u Musevi, 10’u Süryani, 3’ü Keldani, 2’si Bulgar, biri Gürcü, biri de Maroni cemaatine ait.

Geçmişte dini özgürlükleri ve mülkiyet hakları çeşitli gerekçelerle daraltılmış olan farklı inanç gruplarına bağlı cemaatlerin sorunlarının çözümüne yönelik son yıllarda çok sayıda düzenleme hayata geçirildi. İlk olarak Vakıflar Kanununda yapılan değişikliklerle cemaat vakıflarının taşınmaz mal edinmeleri ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunmaları konusunda önemli iyileştirmeler ve kolaylıklar sağlandı. Bu kapsamda taşınmaz malların cemaat vakıfları adına tescili için Bakanlar Kurulu’ndan izin alınması şartı kaldırıldı. Ayrıca, cemaat vakıflarının tasarrufları altında bulunduğu belirlenen taşınmaz malların vakıf adına tescili için yapılacak başvurular bakımından öngörülen 6 aylık süre, 18 aya çıkarıldı. 2008’de çıkarılan yeni Vakıflar Kanunu ile de çok sayıda taşınmaz, başvuruları üzerine cemaat vakıfları adına kaydedildi.

1014 arazi iade edildi
Son olarak, Yedikule Surp Pırgiç Hastanesi Vakfına ait, hastane binasının karşısında yer alan 42 bin 259 metrekarelik arazi, Vakıflar Genel Meclisi kararının ardından, vakıf adına tapuya tescil edildi. 30 Eylül 2013’te Başbakan Erdoğan tarafından açıklanan Demokratikleşme Paketi kapsamında, Mor Gabriel Vakfına ait 12 parsel arazi Ekim ayında Süryani Cemaatine iade edildi. Mor Gabriel arazisi, 2011’den beri azınlıklara ait vakıf mallarının iadesi sürecinde vakıflara iade edilen en büyük arazi oldu. İade edilen arazi 244 dönümlük bir alanı kaplıyor. Bugüne kadar cemaatlere iade edilen arazilerin sayısı ise 1014’e ulaştı. Bunun yanı sıra, 21 gayrimenkulün günümüz rayiç bedelinden tazmin edilmesine karar verildi. Hâlihazırda 150 gayrimenkul iadesi için ise değerlendirme süreci devam ediyor.

Buna ek olarak, farklı inançlara sahip vatandaşların ibadet yerlerine ilişkin özgürlüklerin genişletilmesi amacıyla İmar Kanunu’nda değişiklik yapıldı. İmar Kanunu’nda yer alan ‘cami’ ifadesi ‘ibadet yeri’ olarak değiştirilerek tüm ibadet yerleri kanun kapsamına alındı. Bu kapsamda ‘İl, ilçe ve kasabalarda mülki idare amirinin izni alınmak ve imar mevzuatına uygun olmak şartıyla ibadethane yapılabilir’ düzenlemesi getirilerek tüm dinlere ilişkin ibadethane inşasına ilişkin şikâyetler ortadan kaldırıldı.

İbadethaneler restore ediliyor
Cemaat vakıflarına taşınmaz iadesi yapılmasının yanı sıra ibadet özgürlüğü kapsamında, farklı inanç gruplarına mensup cemaatler tarafından kullanılan ibadethanelerin restorasyonu işlemlerine hız verildi. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları kapsamında, Diyarbakır’daki Surp Giragos Kilisesi Ekim 2011’de ibadete açıldı. Kumkapı Meryemana Kilisesi ile Mektebi Vakfına ait VorvoksVorodman Kilisesi de restore edilip ibadete açıldı. Öte yandan, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Trabzon Sümela Manastırı’nda ve Van Akdamar Kilisesi’nde ayin yapılmasına izin verildi.

İnanç gruplarıyla yapılan çalıştaylar
Müslüman olmayan vatandaşların sorunlarının çözülmesi ve onların da diğer tüm vatandaşlar gibi eşit hak ve özgürlüklere sahip olması Türkiye’nin demokratikleşme vizyonunun en önemli parçası. Bu vizyon doğrultusunda, 2009 yılından beri farklı inanç gruplarına mensup vatandaşlarla istişareler yoğun bir biçimde devam ediyor. Sadece 2009 – 2014 tarihleri arasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Başbakan Ahmet Davutoğlu başta olmak üzere çeşitli bakan ve bürokratların katılımıyla farklı inanç grubu temsilcileriyle 3’ü büyük buluşma olmak üzere toplamda 12 toplantı yapıldı.

‘Eşit vatandaşlık vurgusu’
Son olarak, Başbakan Ahmet Davutoğlu, 2 Ocak 2015’te farklı inanç grup cemaatlerinin temsilcileriyle Dolmabahçe’deki Başbakanlık Ofisinde bir araya geldi. Davutoğlu cemaat temsilcilerine hitaben yaptığı konuşmada, eşit vatandaşlık vurgusu yaparak, “Hangi dini, mezhebi, etnik temelden gelirse gelsin bütün yurttaşlarımızın canı, malı, ırzı, aklı, namusu bizim için bütün dinlerde azizdir. İslam geleneği içinde bütün o temel esaslara baktığımızda, insan onurunun korunması, canının korunması aklın, neslin korunması, dinin korunması bütün geleneklerin kabul ettiği evrensel ilkeler. Vakıf mallarının iadesi ile son dönemde çok somut hale gelmiş olan bu eşit vatandaşlık ilkesi bundan sonra da en temel şiarımız olacak” dedi.

Bürokratik engeller kaldırıldı
Farklı inanç gruplarına mensup kişilerin korunması amacıyla 2010’da Başbakanlık Genelgesi yayımlandı. Genelge ile farklı inanç gruplarına mensup kişilerin Türkiye’nin ayrılmaz bir parçası olduğu vurgulanarak, kanunlar gereği bu kişilerin kamu kurumları önündeki iş ve işlemlerinde güçlük çıkarılmaması ve haklarına halel getirilmemesi gerektiği tüm devlet kurumlarına bir kez daha hatırlatıldı.

Ermenice ders kitapları ücretsiz
Farklı inanç gruplarına yönelik atılan adımlar dini özgürlükler alanıyla sınırlı değil. Farklı inanç gruplarına mensup kişilerin eğitim hakkının geliştirilmesi amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Ermenice ders kitapları hazırlanarak 2010-2011 öğretim yılından itibaren Ermeni okullarına ücretsiz olarak dağıtılmaya başladı.

Cemaat gazetelerine mali destek
Öte yandan, 2012’de kabul edilen Basın İlan Kurumu Genel Kurulu Kararı ile farklı inanç gruplarına ait gazetelerde resmi reklam yayınlayabilmeleri mümkün hale getirildi. Bunun yanı sıra, Basın İlan Kurumu 2011’den bu yana 6 azınlık gazetesinin ekonomik durumunu güçlendirmeye yönelik destek veriyor. Son yıllarda hayata geçirilen düzenlemeler sayesinde, yaklaşık 50 yıllık bir aradan sonra 4 Haziran 2012’de bir Rum yayınevi faaliyete başladı.