AGİT: Nefret suçlarıyla etkin mücadele için etkili kovuşturma şart

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu (DKİHB), 2023 yılı nefret suçları raporunu yayımladı. Raporda, nefret suçlarının etkili bir şekilde soruşturulması ve kovuşturulmasının, mağdurları desteklemek ve daha geniş toplumsal politikalar için hayati önem taşıdığı vurgulandı. Rapor, Türkiye de dâhil, AGİT bölgesinde nefret suçlarının yaygınlığını ve özellikle bu suçlarla mücadelede karşılaşılan zorlukları gözler önüne seriyor.

Önyargı saiki: Nefret suçlarına yaklaşımda kilit nokta

DKİHB, nefret suçlarının önyargı saiklerinin tespit edilmesi ve bu doğrultuda kovuşturulmasının, mağdur haklarının korunması ve doğru yasal ve politik yanıtların geliştirilmesi için kritik olduğunu belirtti. DKİHB Direktör Vekili ve Birinci Yardımcısı Tea Jaliashvili, “DKİHB’nin nefret suçları raporu, dünyadaki en kapsamlı veri seti ve AGİT bölgesinde etkili çözümler geliştirmek için kullanılıyor” ifadelerini kullandı. Ayrıca, sivil toplumu hayati bir paydaş olarak niteleyerek, bu suçların belgelenmesi ve önlenmesinde sivil toplumun vazgeçilmez rolünü vurguladı.

Raporda, bazı mağdur gruplarının temsilinin yetersiz olduğu, bunun da sivil toplum örgütlerinin nefret olaylarını izleme ve kırılgan gruplara destek sağlama kapasitesindeki kısıtlılıklara işaret ettiği ifade edildi. DKİHB, devletlerin nefret suçlarıyla mücadele etmek için sivil toplumun çalışmalarının önündeki engelleri kaldırarak yeterli fon sağlaması, kısıtlayıcı yasaları yürürlükten kaldırması ve politika oluşturma süreçlerine sivil toplumu dâhil etmesi gerektiğini belirtti.

2023 raporunda, 48 AGİT katılımcı devletinin sağladığı resmi verilere ek olarak, sivil toplum örgütleri ve uluslararası paydaşların bildirdiği yaklaşık 10.000 olay yer aldı. DKİHB, birçok ülkedeki eksik veya yetersiz mevzuatın, nefret suçlarının etkin bir şekilde kovuşturulmasını engellemeye devam ettiğini vurguladı. Bu durumun, nefret suçlarının genellikle nefret söylemi veya önyargı saikine dayanmayan diğer suçlar olarak yanlış sınıflandırılmasına yol açtığını belirtti. Ayrıca, bu eksikliklerin mağdurların adalete ve desteğe erişimini sınırladığı ve nefret suçlarına ilişkin yasal süreçlerle ilgili önemli boşluklar yarattığı ifade edildi.

AGİT bölgesinde önyargı türüne göre nefret suçu verileri:

• Antisemitik önyargı: 4.484
• Irkçılık ve yabancı düşmanlığı: 3.069
• LGBTİ’lere yönelik önyargı: 1.632
• Hristiyanlara yönelik önyargı: 583
• Toplumsal cinsiyet temelli önyargı: 398
• Müslümanlara yönelik önyargı: 238
• Engellilere yönelik önyargı: 37
• Romanlara yönelik önyargı: 34
• Diğer inanç veya dinlere yönelik önyargı: 3

DKİHB, Yahudi ve Müslüman topluluklara ve onların ibadet yerleri ile mülklerine yönelik nefret olaylarında belirgin bir artış gözlemlendiğini kaydetti. Bu artışın, özellikle 7 Ekim 2023 sonrasında, İsrail’in Gazze’ye yönelik büyük ölçekli ve yoğun askeri operasyonlarının ardından sıklaştığı ifade edildi.

Savcılar ve politika yapıcılar için araçlar

Nefret suçlarının etkili kovuşturulamaması ve yanlış sınıflandırılması sorununu ele almak için ODIHR, Nefret Suçları ve Cezalandırılan ‘Nefret Söylemi’ Kesişimindeki Nefret Suçları Kovuşturması başlıklı bir rehber yayımladı. Bu rehber, savcıların uygun suçlamaları seçmeleri, önyargı saiklerini davalara dâhil etmeleri ve kolluk kuvvetleri ile mahkemeler arasında etkili koordinasyonu sağlamaları için bir kılavuz niteliğinde. Ayrıca yayın, nefret suçu politikalarını ve mevzuatını değerlendirmek için karar vericiler ile savunuculuk çalışmalarında sivil toplum örgütleri için bir kaynak sağlıyor.

Türkiye: Öne çıkan gözlemler

2023 yılında kamu yetkilileri Türkiye’de yaşanan 93 nefret suçu vakası bildirdi, ancak bu olaylar önyargı saikine göre ayrıştırılmadı.

İnanç Özgürlüğü Girişiminin de dahil olduğu sivil toplum kuruluşları ise aşağıdaki önyargı saiklerini içeren 86 olay raporladı:

• Irkçılık ve yabancı düşmanlığı: 45
• Hristiyanlara yönelik önyargı: 16
• Toplumsal cinsiyet temelli önyargı: 13
• LGBTİ’lere yönelik önyargı: 13
• Romanlara yönelik önyargı: 8
• Antisemitik önyargı: 8
• Müslümanlara yönelik önyargı (Aleviler dâhil): 6

Suç türüne göre olaylar (polisin kaydettiği):

• İbadet yerlerine saldırı: 88
• Tehdit/tehdit edici davranış: 5

Suç türüne göre olaylar (sivil toplumun bildirdiği):

• Kişilere yönelik şiddet içeren saldırı: 64
• Tehdit: 23
• Mala veya eşyaya yönelik saldırı: 22

DKİHB, Türkiye’nin nefret suçlarıyla ilgili raporlama ve eğitim konularında ilerleme kaydettiğini vurguladı. 2016 yılında Kolluk Kuvvetleri için Nefret Suçlarıyla Mücadele Eğitimi (TAHCLE) programını uygulamaya başlayan Türkiye, aynı zamanda yargı eğitim programlarında ilgili modülleri tanıttı. DKİHB, 2021 İnsan Hakları Eylem Planı’nın nefret suçlarıyla mücadele ve mağdurları desteklemeye yönelik tedbirler içerdiğini belirtti.

Türkiye ayrıca DKİHB’ye, 1 Kasım 2023’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ayrımcılık ve nefreti izlemek için 2024-2028 için yeni politika önlemlerini onayladığını bildirdi. Önlemler, nefret ve ayrımcılığı içeren suçlar ve kabahatler hakkında istatistiklerin toplanmasına olanak tanıyan bir veri tabanının oluşturulmasını içeriyor.

Bununla birlikte, DKİHB Türkiye’yle ilgili aşağıdaki önemli noktalara dikkat çekti:

• Nefret suçları soruşturmalarında önyargı saikleri tutarlı bir şekilde kaydedilmiyor.
• Yasal çerçeve, önyargı saiklerinin tanınmasını ve failler için uygun yaptırımları sağlayacak şekilde gözden geçirilmeli.

DKİHB, tüm katılımcı devletleri, AGİT taahhütlerini yerine getirmek için yasal çerçevelerini ve uygulama mekanizmalarını güçlendirmeye çağırdı. Bu, nefret suçlarını derhal soruşturmayı, önyargı saiklerinin kaydedilmesini sağlamayı ve bu tür suçların ciddiyetini yansıtan etkili cezalar vermeyi içeriyor.

Nefret suçlarıyla mücadele etmek için DKİHB, kapsamlı kaynakları ve özelleştirilmiş destek programlarıyla, devletlere mevzuatın geliştirilmesi, eğitim ve mağdur destek mekanizmalarının güçlendirilmesi gibi konularda destek sunuyor.

DKİHB 2023 raporuna ve ek kaynaklara resmî internet sitesinden ulaşabilirsiniz.