Yasallık Kazandı Ama Hala Gayrimenkulden Yoksun: İzmir Yahudi Cemiyeti / Gained Legal Status, But Still Deprived of Real Estate: İzmir Jewish Community

2.12.2012, Analiz Türkiye / Ekrem Güzeldere

To read this article in English click here. 

İzmir’de sonunda (ve yasal olarak) bir Yahudi Cemiyeti var ama hala gayrimenkulleri yok. 1605 yılından beri resmen, 1609 yılından itibaren de devamlı bir haham ile var olan Yahudi cemiyeti, 2000 yıldan fazla bir süredir İzmir ve civarında yaşamakta, ancak Aralık 2011’e kadar tüzel bir kişiliğe sahip olamadıkları gibi, şimdiye kadar da hala ismen hiç bir mülke sahip değiller.

Roş Aşana (Yahudiler için Yılbaşı) hazırlıkları kapsamında, sinagoglar her zamankinden daha itinalı bir şekilde temizlenir, çiçeklerle süslenir, halıları düzenlenir ve kapı aralıkları silinir. Yerel esnafın İbrahim diye çağırdığı Avraham Bey, İzmir’in Kemeraltı semtinde, Havra Sokağında, Şalom sinagogunun kapısını aralar. Girişin hemen arkasında bir polis botu göze çarpar; iki polis memuru teftişe gelmişlerdir, ancak öğlen ayinine yarım saat kaldığından, sinagog hala kullanımdadır. Duvarın solunda “Aşkenaz Sinagogu 1919”, sağında “Seferad Sinagogu” yazar. “Halbuki son Aşkenazi Yahudileri İzmir’i 1960 yılında terk etti, geride cemaat kalmadı” diye açıklar durumu Avraham Bey. İzmir’in tamamında 14, bu mahallede ise nerdeyse yan yana 12 adet sinagog var. Ancak bu sinagoglardan iki tanesi her gün açık olsa bile, polis denetimlere devam etmekte. İnananlar ve ziyaretçiler, İzmir’in Yahudi cemaatine resmen dahil olmasalar bile, sinagogu ziyarete gelirler. Aslında, sinagogların yasal bir sahibi yok. “Tapu senedinde, ya Haham Başı, Yahudi Cemaati der ya da boş bırakılmıştır” diye açıklar durumu İzmir Yahudi Cemaati başkanı Jak Kaya. Halbuki problem neyin yazılı olduğu değil, yazılı olduğu halde yasal olarak var olmayanlar. Ve bu Türkiye’nin dini cemaatlere tüzel kişilik tanımamasından kaynaklanmakta. Hristiyan Birlikçi ya da Ermeni Patrikaneleri, Katolik Kilisesi, İstanbul’daki Haham Başı’nın hiçbiri yasal olarak kabul edilmemektedir. Devlet sadece inanan bireyleri tanımakta; Yahudiler için bu kişiler “Musevi” ve azınlık vakıfları olarak kayda geçerler. Bu vakıflar kira geliri ve bağışlar ile sinagog (haham, çalışanlar, faturalar, onarım ve güvenlik giderleri), okul (öğretmenler, malzeme ve bakım giderleri), hastaneler ya da huzur evleri gibi dini ve laik kuruluşlar aracılığı ile finansman sağlamaktadır.

Hem Medeni Kanun hem de Vakıflar Kanunu, dini, günah çıkarma amaçlı ya da etnik gruplara hizmet eden vakıfların kurulmalarını yasakladığı için, 1936 yılında, yeni kurulmuş Vakıflar Genel Müdürlüğü için mal beyanında bulunmaları istenince, sadece azınlık vakıfları kurulabildi. Osmanlı İmparatorluğu zamanında (bir kaç istisna dışında) hiç bir azınlık vakfı bulunmamakta, sadece Müslüman vakıflar işletilmekteydi. Hristiyanlar ve Yahudiler, Sultan ya da Osmanlı hükümetinin izni ile yürütülen ve dini bölge ile finanse edilen kilise, sinagog ve hastanelere sahip idiler.

Geçmiş yıla kadar, topluluklarına hizmet eden, toplamda 161 azınlık vakfı faaliyetteydi. Bunların içinden 12’si İstanbul’da, birer tane de Ankara, Bursa, Çanakkale, Antakya, İskenderun ve Kırklareli olmak üzere, 18 adet Yahudi cemaati bulunmaktaydı.

Ne Jak Kaya’nın ne de İzmir’li, haftalık Şalom katılımcısı Rafael Algranati’nin bildiği sebeplerden, İzmir’deki Yahudi topluluğu mal beyanında bulunmadı ve bu sebepten bir vakıf sahibi olamadı. Bahsedilen yasal kısıtlamalar aracılığıyla, bu 161 adet azınlık vakfının bulunduğu liste sonsuza kadar sağlamlaştırılmış olarak göründü. En azından teoride.

Pratikte, bu sağlam liste, ilk defa bir Kürt vakfının (KürtKav) 1996’da ve 3 yıl sonra da İstanbul Bogaziçi semtinde bir Protestan vakfının kayıtlara geçmesi ile birlikte, 1990’larda kırılmaya başladı. Ancak her iki vakıf da azınlık vakıfları değil de “Yeni Vakıflar” adı altında kayıtlara geçirildi.

Yazının devamına ulaşmak için tıklayınız.

____________________________________________________________________________________________