AGİT/ DKİHB ve AK Venedik Komisyonu “Din veya İnanç Topluluklarının Tüzel Kişiliği Hakkında Kılavuz İlkeler”
AGİT katılımcısı Devletler 1989 Viyana Belgesi’nin 16.3. paragrafında “mensup oldukları Devletin anayasal çerçevesi içerisinde inançlarını yaşayan veya yaşamaya hazır olan inanç topluluklarının, söz konusu ülkede bu türden topluluklara sağlanan statünün kendilerine de tanınması yönündeki taleplerini karşılamayı” taahhüt etmişlerdir.
Bu taahhüt AGİT bölgesindeki birçok din ve inanç topluluğu açısından hayata geçirilmiş bulunmaktadır. Ne var ki, birkaç AGİT katılımcısı Devlet açısından bu taahhüdün gerçekleştirilmesi noktasında hem hukuk hem de uygulama düzeyinde halen birtakım güçlükler mevcuttur. Özellikle, zorunlu tescil sistemlerinin yanı sıra tüzel kişilik kazanma önündeki fiili ve hukuki engeller pek çok din veya inanç topluluğunun haklarını olumsuz yönde etkilemeye devam etmektedir.
2004 yılında DKİHB ile Venedik Komisyonu bu konuyu ve bununla ilişkili başka birçok başlığı Din veya İnanç hakkındaki Mevzuatın İncelenmesine yönelik Kılavuz İlkeler’de ele almaya çalışmıştır.1 O tarihten bu yana, başka bölgesel ve evrensel uluslararası insan hakları kuruluşları da bu konuda birçok beyan, görüş ve karar açıklamış bulunmaktadır. Bu nedenledir ki, DKİHB ve Venedik Komisyonu tarafından bu alanda yaratılmış kılavuz ilkelerin güncellenmesi mantıklı görünmüştür. Bu karar 2013 yılında Kiev’de alınan ve AGİT katılımcısı Devletleri “kişilerin ve din topluluklarının din veya inançlarını yaşaması konusunda AGİT taahhütleri ve uluslararası yükümlülüklere uygun olmayan sınırlamalar getirmekten kaçınmaya” davet eden Bakanlar Konseyi Kararı ile daha da pekiştirilmiştir.
Bu Kılavuz İlkelerin amacı, sivil toplum temsilcileri de dahil olmak üzere, din veya inanç özgürlüğü alanında mevzuat geliştirme ve uygulamasına katılan aktörlerin ellerinin altında din veya inanç topluluklarının tanınması konusunda uluslararası asgari standartları içeren bir temel ölçüt belgesi bulunmasını sağlamaktır. Bu belge devletler ile din veya inanç toplulukları arasındaki yerleşik anlaşmaları sorgulamayı değil, bu yönde bir isteğe sahip olan toplulukların tüzel kişilik kazanmak konusunda adil bir fırsata sahip olmasını ve getirilen kriterlerin ayrımcılık içermeyen bir tarzda tatbikini sağlayacak bir yasal çerçeve çizmeyi amaçlamaktadır. Bu belge din ve inanç örgütlerinin tescil ve tanınma meselelerini etraflıca ele almakta ve 2004 tarihli Kılavuz İlkelerin “Din/inanç örgütlerinin tescilini düzenleyen yasalar” başlıklı II.F bölümünü tamamlamaktadır. Öte yandan 2004 Kılavuz İlkeleri de geçerliliğini tümüyle korumaktadır.
Bu belgede yer alan Kılavuz İlkeler sivil toplum temsilcileri ve devlet yetkilileriyle sürdürülen yoğun istişarelerin ürünüdür. Bu belgenin çeşitli versiyonlarını hazırlamak üzere geri bildirimler elde etmek amacıyla Kiev (3 Eylül 2013), Varşova (26 Eylül 2013), Astana (10 Ekim 2013) ve Brüksel’de (24 Ekim 2013) çok farklı bilgi ve deneyimlere sahip 90’dan fazla katılımcıyı bir araya getiren dört yuvarlak masa toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bunun yanı sıra, AGİT bölgesi içerisinde Şubat 2013’te görevlendirilmiş 12 bağımsız uzmandan kurulu bir organ olan DKİHB İstişari Uzmanlar Heyeti’nden de belge hakkında görüş alınmıştır. Kılavuz İlkeler ayrıca, BM Din veya İnanç Özgürlüğü Özel Raportörü Profesör Heiner Bielefeldt’in bu alandaki değerli çalışmalarından da yararlanmıştır. Elinizdeki belgenin hazırlanması sürecinde uzmanlıklarını esirgemeyen görüş bildiren tüm sivil toplum temsilcilerine, akademisyenlere, devlet yetkililerine ve diğer kişilere teşekkürlerimizi sunarız.
